Toma Serban Peiu, Elis Xill
Video,
«Virtual suv» animatsiyasi Orol dengizi suvlari harakati xaritasini tasvirlaydi. 1960 yildan 2016 yilgacha u qishloq xo’jaligini sug’orish maqsadlarida keng foydalanilgan va dengiz havzasini quritgan. Tom va Elis animatsiyada paxtaning sug’orilishiga e’tibor qaratishdi, chunki u keng eksport qilinadigan mahsulotdir. Animatsiyada har bir «lazer» paxta dalalarini sug’orish uchun dengiz havzasidan chiqadigan 1 kub kilometr suvni aks ettiradi. G’oyaning maqsadi suvning «migratsiyasini» kuzatib borish va ushbu koʻrsatkichlarning odamlar migratsiyasida aks etish yoki etmasligini aniqlashdir.
Virtual suv nima? Bu mahsulot, buyum ishlab chiqarish uchun zarur bo’lgan suv miqdori. Suvning «virtual» tomoni shundaki, suv resurslaridan foydalangan holda ishlab chiqarilgan mahsulot mintaqadan tashqarida sotiladi va shu orqali ushbu mahsulot orqali suv eksport qilinadi. Aksariyat mamlakatlar global suv savdosida tovarlarda ishlatiladigan virtual suv orqali qatnashadilar, ammo eksport uchun suv talab qiladigan mahsulotlarni ishlab chiqaradigan ayrim mintaqalarda nomutanosiblik mavjud. Buning natijasida ichki suv resurslaridan xalqaro joylashuvlar va jamoalar manfaati uchun foydalaniladi. O’rta Osiyo misolida namlikni yaxshi ko’radigan bug’doy, paxta, sholi va boshqa ekinlarni yetishtirish uchun ishlatiladigan virtual suv mintaqaning suv resurslarini katta miqdorda isrof bo’lishiga olib keldi. Ushbu keng ko’lamli o’zgarish qurigan Orol dengizida yaqqol ko’rinib turibdi.
Ushbu loyiha gidrolog va fizik geograf Elis Xill va kinorejissyor va media tadqiqotchisi Toma Peiu hamkorligidan kelib chiqqan fanlararo loyihadir. Mehnat muhojirlari va virtual suv tushunchalari o’rtasida biz Orol dengizi havzasida yo’q suv va yo’q odamlar o’rtasidagi munosabatlarni o’rganamiz. Ushbu mintaqa ulkan ekotizim bo’lib, uning quyi oqimidagi qurg’oqchil tekisliklar hukumatning markazlashgan qishloq xo’jaligini olib borish qarori natijasida vujudga kelgan. Shu bilan birga, yuqori oqimdagi yuqori muzliklarning suv manbalariga iqlim o’zgarishi ko’proq ta’sir qiladi.
Ushbu noan’anaviy hamkorlik Kolorado universiteti Boulder Tabiat, Atrof-muhit, Ilmiy-Texnologiya studiyasi tomonidan boshlangan. Studiya «mushohada qilish, yozib olish, tajriba o’tkazish va o’rganishning umumiy va turli xil usullarini o’rganish uchun» badiiy amaliyot va tadqiqotlarni birlashtiradi. Bunday xilma-xil sohalar mutaxassisi bilan olib borilgan ilmiy tadqiqotlar natijasida Elis ham, Toma ham o’zlarining amaliyoti va hamkorlikdagi tarmoqlarida duch kelmagan juda ko’p istiqbol va yondashuvlarga olib keldi.
Animatsiya ma’lumotlari quyidagi manbalardan keltirilgan: paxta ishlab chiqarish hisoboti, SSSR savdo yilnomalari, ma’lumotlar bazasi va iqtisodiy murakkabligi observatoriyasi. Ushbu ma’lumotlar har bir respublika uchun har bir yil uchun mukammal yoki to’liq emas. To’liq bo’lmagan hisobotlardan tashqari, siyosiy ta’sir, masalan, O’zbekistondagi paxta mojarosi paytida (1976-1983), ehtimol hosilni noto’g’ri (odatda haddan tashqari oshirib yuborilgan) hosildorligi to’g’risida da’volarni keltirib chiqarishi mumkin. Animatsiya tomonidan taqdim etilgan virtual suvni namoyish etish uchun 1960-2016 yillar davomida eksport bo’yicha doimiy hisob-kitoblarni olish bo’yicha eng yaxshi amaliyot qo’llanildi.
