«Virtual suv» animatsiyasi Orol dengizi suvlari harakati xaritasini tasvirlaydi. 1960 yildan 2016 yilgacha u qishloq xo’jaligini sug’orish maqsadlarida keng foydalanilgan va dengiz havzasini quritgan. Tom va Elis animatsiyada paxtaning sug’orilishiga e’tibor qaratishdi, chunki u keng eksport qilinadigan mahsulotdir. Animatsiyada har bir «lazer» paxta dalalarini sug’orish uchun dengiz havzasidan chiqadigan 1 kub kilometr suvni aks ettiradi. G’oyaning maqsadi suvning «migratsiyasini» kuzatib borish va ushbu koʻrsatkichlarning odamlar migratsiyasida aks etish yoki etmasligini aniqlashdir.
Suv xo’jayini Tanais va uning Tal – suv boʻyida oʻsadigan tolga bo’lgan muhabbati haqida ertak. Tanais uyg’onib sevimli Talni odatdagi joyidan topa olmaydi va uni izlay boshlaydi, u uzoq masofalarga oqib boradi, guruchni sug’orish uchun uni burmoqchi bo’lgan odamlar bilan kurashadi, do’stlari bilan, qamishlar bilan uchrashadi va nihoyat, Tanaisga daraxtlar yurmasligini aytadigan kichkina qizni uchratadi … Yuragi ezilgan Tanaisga nima bo’ladi?
Ushbu ko’rgazmadagi ovoz yozuvlari «Orol dengizi hikoyalari va Norin daryosi» loyihasining bir qismidir. Bu 1960 yildan beri Markaziy Osiyoda Orol dengizining yo’q bo’lib ketishi va qisman tiklanishi bilan bog’liq. Norin daryosi Orol dengizi uchun asosiy suv manbalaridan biri bo’lganligi sababli, bu hikoya juda muhimdir. Mening loyiham daryo, dengiz, uning atrofdagi muhit va ushbu hududlarda yashovchi odamlar yaratgan ajoyib xilma-xil tovushlarni yig’ishga qaratilgan. Unda «Suvni tinglash orqali suvdan foydalanish va suiiste’mol qilish to’g’risida nimani o’rganishimiz mumkin?» degan savolni oʻrtaga tashlaydi va taklif qilingan hikoyalar va ko’rsatmalarga amal qiladi.
Tastubek, the Aral Sea, Kazakhstan.
Aral Sea Thunder (12:21) – camels, skipping, vital rain, village life in the storm, May 19, 2013
Jann Feo de la Krua, Deniz Nazarova, Cho‘lpon Jumanalieva, Aydar Jumabaev
Fotosurat
Ko‘priklar – mo‘jizaning bir ko‘rinishi bo‘lib, ular doimo maqsadli ravishda quriladi yoki buziladi. Majoziy ma’noda ko‘priklar ikki yo‘nalishni bir vaqtda ko‘rsatuvchi kamonga o‘xshaydi. Biroq ular ham qarovga muhtoj bo‘lib, insonlar ular bilan turli usullarda munosabatda bo‘ladi: ko‘prikda savdo va sayr qilinadi, insonlarning nikoh munosabati orqali bog‘lanishiga ham ko‘priklar ko‘mak beradi. Norin-Sirdaryodagi ko‘priklarni qurish va buzish daryoning turli qirg‘oqlaridagi insonlar o‘rtasidagi munosabatlarga jiddiy ta’sir qilgan bo‘lib, daryoda qurilgan har bir ko‘prikning o‘z tarixi bor.
Toktogul tumanining markazi yaqinida osma ko‘prik qurilishi, 1960. Toktogul suv ombori qurilish jarayoni yakunlangan so‘ng ushbu ko‘prik cho‘ktirilgan
Ko‘prik rasmi, 1944 Bu ponton ko‘prik Bekobod yaqinidagi Farhod to‘g‘oni qurilishining bir qismi bo‘lgan. O‘zbekiston. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy kinofotofono xujjatlar davlat arxivi.
Kazarmandagi Norin daryosiga qurilgan yangi ko‘prik, 1984. Qirg‘iz Respublikasi kinofonofotoxujjatlar markaziy davlat arxivi.
Adham Ashirov/Sirdaryodagi parom, 2017.
Parom orqali mahalliy axoli boshqa qirg‘oqdagi dalalariga borishadi (Guldinov qishlog‘i, Namangan tumani, Namangan viloyati O‘zbekiston). Paromda o‘tish narxi 2016 yilda: kishi boshiga – 700 so‘m, (0.08 AQSh dollari), yengil mashina – 3000 so‘m, yuk mashinasi – 12000 so‘m).
Ponton ko‘prik. Ushbu panton ko‘prik Tojikistondagi Xo‘jand shahri yaqinida Sirdaryoda Qoyraqum to‘g‘onining barpo etilishi jarayonidagi ilk qadamlar biri bo‘lgan. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy kinofotofono xujjatlar davlat arxivi.
Norin daryosidagi osma ko‘prik / Qirg‘iz Respublikasi kinofonofoto xujjatlar markaziy davlat arxivi.
Ko‘priklar o‘zaro yaqin aloqalarni o‘rnatishga xizmat qiladi, shuningdek, davlat yoki shaxslar tomonidan chegara nazorati va soliqlar yig‘imiga xizmat qiladi.
2017 Avtomobil ko‘prigi Sirdaryoda qurilgan ushbu ko‘prik Farg‘ona vodiysidagi qadimiy Axsikent shahri yaqinida dehqonchilik vohasini cho‘l hududlarini bog‘langan (To‘raqo‘rg‘on tumani Namangan viloyati, O‘zbekiston). Ko‘priklar har doim ham insonlar o‘rtasida o‘zaro aloqa vositasi bo‘lmagan: ularga qilingan mehnat, sarflangan mablag‘, ko‘p hollarda e’tiborsiz qoladi.
Otboshi daryosi ustidagi ko‘prik/1937/ Qirg‘iz Respublikasi kinofonofotoxujjatlar markaziy davlat arxivi.
Tog‘lardagi ayrim yaylovlarga ko‘priklar orqaligina borish mumkin: agar ko‘prik buzilsa, yaylovlar foydalanilmaydi.
Norin shahrining ko‘rinishi/1968/ Qirg‘iz Respublikasi kinofonofotoxujjatlar markaziy davlat arxivi.
Norinda zamonaviy ko‘prik qurilishiga qadar, ushbu joy uzoq vaqt Torugart dovoni orqali Xitoy bilan bo‘ladigan savdo-sotiqni nazorat qilish markazi bo‘lgan. Aynan bu yerda soqchilik garnizoni ham joylashgan.
Oybek Samakov/ Tasattiq – Oltoy kanalida qurbonlik marosimi/ 2019
Tasattiq – bu qurbonlik marosimi bo‘lib, har yili bahor farslida Sirdaryoning quyi qismidagi Qozog‘iston qishloqlarida o‘tkaziladi. Marosim uchun aholi maxsus joyni – kanal ko‘prigini tanlaydi. Suv uchun duoi fotiha qilinib, sigir qurbonlik qilinadi. Jonivorning qoni daryo suviga oqiziladi. Marosim jarayonida aholi bu yil daryoni tinch oqishi va unda odamlar cho‘kmasligini tilab duo qiladilar. Islom jamoatchiligi bu an’analarni qo‘llab quvvatlamaydi.
Bozor-qo‘rg‘on qishlog‘i va sovet Bozor-qo‘rg‘on rayoni o‘rtasidagi buzilgan ko‘prik ko‘rinishi /1987/ Qirg‘iziston Respublikasi kinofonofoto xujjatlar markaziy davlat arxivi
«Unutilgan narsaning qadri baland bo‘ladi». Gulzat Bayalieva/2016
Ko‘prik Qiziljar qishlog‘i (Qirg‘iziston) va Uchqo‘rg‘on (O‘zbekiston) shaxrini bog‘lovchi ko‘prik. Botkent va O‘zbekiston islom harakati voqealari tufayli 2000-yil ko‘prikni O‘zbekiston tomoni demontaj qilindi. Ko‘prik bugungi kunga qadar ishlamaydi. Lekin hozirda ko‘prik rekonstruksiyasi haqida gapirilmoqda.
Xo‘jand qadimiy shahar bo‘lib, Sirdaryoning chap qirg‘og‘ida joylashgan. Oldinlari daryoning o‘ng qirg‘og‘ida odamlar yashamagan. 1939 yilda Xo‘jandni rivojlantirish bo‘yicha dastlabki reja ishlab chiqilgan bo‘lib, arxitektordardan biri o‘ng qirg‘oqni obod qilish bo‘yicha taklif beradi. 1960-yillarda Sirdaryoga ikkita ko‘prik qurilishi natijasida shahar o‘ng qirg‘oq tomon siljidi. O‘ng qirg‘oqda yangi turarjoylar va zamonaviy shahar infrastrukturasi barpo etildi. Daryoning o‘ng va chap qirg‘oqlari mahalliy aholining tasavvurida hali-hamon farqlanadi – chap qirg‘oqdagilar o‘zlarini mahalliy deb bilsalar, o‘ng qirg‘oqdagilarni yangi ko‘chib kelganlar deb hisoblaydi. Xatto bu holat yangi oila qurilishida turmush o‘rtoq tanlashga ham ta’sir qilgan.
